Biuro Dokumentacji Zabytków w Szczecinie - MORYŃ – obwarowania miejskie – baszty łupinowe

Wprowadzenie

Mury miejskie Morynia należą do najstarszych i najlepiej zachowanych średniowiecznych obwarowań w Polsce. Do dziś kształtują sylwetę miasta średniowiecznego w pierwotnej skali i wytyczeniu, stanowiąc  jeden z wyróżników kulturowych Pomorza Zachodniego

Historia

Moryń otrzymał prawa miejskie na przełomie XIII i XIV w. W tym też czasie istniejącą już zabudowę otoczono kamiennymi murami. Ostatecznie system obwarowań miejskich ukształtował się do końca XIV w. Złożony był z wałów ziemnych, fos i kamiennych murów z dwiema bramami (Młyńską i Mieszkowicką), furtą wodną oraz 32 półbasztami. W 1433 roku, w czasie najazdu husytów obwarowania zostały częściowo zniszczone. Ok. 1442 roku podjęto ich odbudowę, wzmacniając system fortyfikacji o przedbramia z mostami nad fosą i bramami przednimi.

Od XVIII w. mury przestały służyć celom obronnym. W 1755 r. rozebrano przedbramia, zasypano fosy, a teren przeznaczono na ogrody mieszczan moryńskich. W XIX w. zniwelowano podwójny pierścień wałów (1819 r.), wytyczając aleję spacerową obsadzoną lipami i akacjami. W 1870 r. rozebrano obie bramy miejskie, a także stu metrowy odcinek murów w części zachodniej, przeznaczając ten teren pod budowę zakładu opiekuńczego dla dzieci dr. Ch. F. Kocha. W okresie międzywojennym wyrównano koronę murów, których forma nie uległa już zmianom. Od lat 90. XX w. obwarowania są etapowo remontowane i zabezpieczane. Obecnie, znakomicie utrzymane, prezentują historyczną formę dzięki pełnej ekspozycji, niezakłóconej współczesnymi wybudowaniami.

Opis

Mury na całej długości zbudowane są z naturalnych głazów (otoczaków) granitowych, łączonych zaprawą gliniano-wapienną. Kamienie o różnych wielkościach ułożono w warstwy (mierzące ok. 70 cm wysokości), wyrównywane spoiną z okrzeskami kamiennymi. Pierwotnie wysokość murów sięgała do 7 m, obecnie wynosi ok. 4 m, szerokość od 90 do 120 cm. Płaska korona murów zabezpieczona jest betonową szlichtą.

 

 Wjazd do miasta zapewniały dwie bramy, obecnie niezachowane: Młyńska od strony zachodniej oraz od południa Brama Mieszkowicka. Wygląd tej ostatniej znamy z ikonografii nowożytnej. Według ryciny Daniela Petzolda z ok. 1710 roku była to czworoboczna wieża zamknięta dachem dwuspadowym z trójkątnym ryglowym szczytem od frontu. Poprzedzał ją niższy budynek przedbramia. Obecnie mury przy prześwitach wjazdów akcentowane są ceglanymi filarami. Od strony północnej w obwodzie murów znajduje się jeszcze jedno przejście, zwane furtą jeziorną, wiodące do góry zamkowej. Ma formę arkady odcinkowo przesklepionej, po bokach ujętej masywnymi przyporami.

W pierścieniu murów zachowało się 27 pierwotnych czatowni (półbaszt), które podczas oblężenia stanowiły główne punkty oporu. Rozmieszczone co 25–40 metrów, mają formę prostokątnych występów muru (wykuszy) o szerokości 5–6 m, pozbawionych ściany od strony wnętrza miasta. Nie zachowały się ślady podziału na piętra, ani strzelnice, widoczne jeszcze na rycinie Petzolda, także w górnych partiach ciągu murów. W XV w., po wprowadzeniu do techniki oblężniczej broni artyleryjskiej, czatownie utraciły swój charakter obronny. Ich rolę przejęły większe i masywniejsze baszty pełne, te jednak w Moryniu nie powstały.

Obraz chmury punktów z modelu fotogrametrycznego / Biuro Dokumentacji Zabytków.

Tutejsze mury są przykładem wczesnych (XIII–XIV-wiecznych) rozwiązań umocnień obronnych, bez późnośredniowiecznej fazy rozbudowy ceglanej, charakterystycznej dla dużych ośrodków miejskich (np. Stargard, Pyrzyce).

Obraz chmury punktów z modelu fotogrametrycznego od strony miasta / Biuro Dokumentacji Zabytków.